Yapay Zekâ ve Ceza Hukuku: Otonom Sistemlerin Suç Teşkil Eden Fiillerinde Sorumluluk Meselesi

Özet

Yapay zekâ destekli otonom sistemlerin günlük hayatta artan kullanımı, hukukun birçok alanında olduğu gibi ceza hukuku bağlamında da yeni sorunları beraberinde getirmiştir. Bu makale, otonom sistemlerin suç teşkil eden fiilleri karşısında sorumluluğun kimde olacağına odaklanmaktadır. Fail kavramı, kast-taksir ayrımı, kusur yeteneği ve ceza ehliyeti gibi ceza hukukunun temel kurumları, yapay zekâ örneği karşısında yeniden ele alınmak zorundadır. Bu bağlamda, özellikle otonom araçlar üzerinden yapılan tartışmalarda, doğrudan mı yoksa dolaylı mı bir ceza sorumluluğu tesis edileceği sorusu temel mesele olarak karşımıza çıkmaktadır. Makalede, Türk Ceza Kanunu bağlamında mevcut durum analiz edilmekte, karşılaştırmalı hukuk örneklerine yer verilmekte ve geleceğe yönelik çözüm önerileri sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Yapay zekâ, ceza hukuku, cezai sorumluluk, otonom sistemler, fail, kusur, Türk Ceza Kanunu

1. Giriş

Teknolojik gelişmeler, hukuk normlarının klasik sınırlarını zorlayan yeni olgular doğurmaktadır. Yapay zekâ (YZ) sistemleri, insan müdahalesi olmaksızın karar alabilen algoritmalar olarak hem özel hem kamusal yaşamda etkin roller üstlenmektedir. Bu gelişmenin ceza hukuku açısından doğurduğu temel soru ise şu şekildedir: Bir otonom sistemin gerçekleştirdiği fiil, suç teşkil ettiğinde sorumluluk kime aittir? Bu soruya verilecek yanıt, sadece teknik bir hukuk sorunu değil; aynı zamanda felsefi, toplumsal ve etik bir tartışmanın da merkezindedir.

2. Ceza Hukukunda Fail Kavramı ve Yapay Zekâ

2.1. Fail Kavramının Geleneksel Yorumu

Ceza hukukunda fail, kural olarak fiili gerçekleştiren insanı ifade eder. Suçun manevi unsurlarının gerçekleşebilmesi, failin irade ve davranış özgürlüğüne sahip olmasına bağlıdır. Kast, taksir, kusur yeteneği ve ceza ehliyeti gibi öğeler, yalnızca insanlar için anlamlıdır.

2.2. Yapay Zekâ: Fail Olabilir mi?

Yapay zekâ bir "özne" midir? Eğer değilse, onu cezai sorumluluk yüklenebilecek bir "fail" olarak kabul etmek mümkün müdür? Bu sorular, YZ'nin karar alma süreçlerinin öngörülebilirliği ve bağımsızlığı ölçüsünde daha karmaşık hâle gelmektedir.

3. Otonom Sistemler ve Cezai Sorumluluk Tartışmaları

3.1. Otonom Araçlar Örneği

Bir otonom aracın kazaya karışarak ölüm ya da yaralama gibi sonuçlar doğurması hâlinde ceza sorumluluğu kime yüklenmelidir? Alternatif aktörler şunlardır:

- Yazılım geliştiricisi

- Kullanıcı/sahip

- Üretici şirket

3.2. Kast, Taksir ve Kusur Yeteneği

Yapay zekâ sistemlerinin ceza hukukunun subjektif unsurlarını taşıyıp taşımadığı konusu net değildir. Kast (bilerek ve isteyerek), yapay zekâ için geçerli olabilir mi? Taksir (dikkatsizlik, özensizlik) yapay zekâ için tanımlanabilir mi?

4. Mevzuat ve Karşılaştırmalı Hukuk İncelemesi

4.1. Türk Ceza Kanunu Kapsamında Değerlendirme

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’na göre yalnızca gerçek kişiler ceza sorumluluğu taşıyabilir (TCK m. 20). Tüzel kişiler ise yalnızca idari yaptırımlara konu olabilir. Bu nedenle, yapay zekâ doğrudan cezai sorumluluğa tabi tutulamaz.

4.2. Avrupa Hukuku ve Elektronik Kişilik Tartışmaları

Avrupa Parlamentosu’nun 2017 tarihli raporunda “elektronik kişi” kavramı tartışmaya açılmış, otonom sistemlerin hukuki kişilik kazanarak sınırlı sorumluluk taşıması önerilmiştir. Ancak bu öneri, etik ve teorik yönden ciddi eleştiriler almıştır.

5. Çözüm Önerileri ve Normatif Yaklaşımlar

- Dolaylı sorumluluk modeli

- Yeni bir hukuki kişilik önerisi

- Hibrit modeller

6. Sonuç

Yapay zekâ ve ceza hukuku ilişkisi, hukukun klasik kavramlarıyla açıklanamayacak denli karmaşıklaşmıştır. Mevcut Türk hukuk sistemi, doğrudan yapay zekâya cezai sorumluluk yüklemeye uygun değildir. Ancak karşılaştırmalı hukuk örnekleri ve normatif öneriler, gelecekte bu konuda daha sistematik çözümlerin geliştirilebileceğine işaret etmektedir.

Kaynakça

- European Parliament, Report with Recommendations to the Commission on Civil Law Rules on Robotics, 2017.

- Türk Ceza Kanunu, 5237 Sayılı Kanun.

- Pagallo, Ugo. The Laws of Robots: Crimes, Contracts, and Torts. Springer, 2013.

- Solum, Lawrence B. “Artificial Intelligence and Legal Responsibility.” 21st Century Law Review, 2018.

- Kılıçoğlu, Ahmet. Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2022